Şəkərli Diabet Xüsusi Risk Daşıyan İnsanlar: Səbəblər və Risk Faktorları
Şəkərli diabet (diabetes mellitus) bütün yaş qruplarında və cinslərdə rast gəlinə bilən metabolik xəstəlikdir. Lakin bəzi insanlarda bu xəstəliyin inkişaf etmə riski daha yüksəkdir. Şəkərli diabetin qarşısını almaq və erkən diaqnoz qoymaq üçün risk faktorlarını bilmək vacibdir.
Şəkərli Diabet Riskini Artıran Əsas Faktorlar
Şəkərli diabetə meyilliliyi artıran müxtəlif genetik, fizioloji və həyat tərzi ilə bağlı faktorlar mövcuddur. Bu faktorlar əsasən iki tip diabet üçün fərqli olsa da, bəzi ümumi risk faktorları hər iki halda nəzərə alınmalıdır.
1. Genetik və İrsi Faktorlar
- Ailədə diabet tarixi: Əgər valideynlərdən biri və ya hər ikisi diabet xəstəsidirsə, bu, fərdin diabetə tutulma riskini artırır.
- Genetik mutasiyalar: Bəzi genetik dəyişikliklər insulinin düzgün işləməməsinə və ya mədəaltı vəzinin kifayət qədər insulin istehsal etməməsinə səbəb ola bilər.
2. Yaş Faktoru
- 1-ci tip diabet daha çox uşaqlıq və yeniyetmə dövründə meydana çıxır.
- 2-ci tip diabetin yaranma riski 45 yaşdan sonra əhəmiyyətli dərəcədə artır.
3. Piylənmə və Çəki Artıqlığı
- Artıq çəki və piylənmə insulin müqavimətinin əsas səbəblərindən biridir.
- Xüsusilə qarın nahiyəsində yığılan piy toxuması insulin həssaslığını azaldır.
4. Fiziki Aktivlik Azlığı
- Passiv həyat tərzi maddələr mübadiləsini zəiflədir və insulin müqavimətini artırır.
- Mütəmadi fiziki aktivlik qan şəkərinin tənzimlənməsinə kömək edir və diabet riskini azaldır.
5. Düzgün Olmayan Qidalanma
- Rafinə olunmuş şəkər və yüksək karbohidratlı qidaların həddindən artıq istehlakı qan şəkərinin tez-tez yüksəlməsinə səbəb olur.
- Fast food və yüksək kalorili qidalar piylənməyə və insulin müqavimətinə gətirib çıxarır.
6. Hamiləlik Diabeti Keçirmiş Qadınlar
- Əvvəlki hamiləliklərdə gestasional diabet diaqnozu qoyulmuş qadınlarda gələcəkdə 2-ci tip diabet inkişaf etmə riski yüksəkdir.
- 4 kq-dan ağır körpə dünyaya gətirən qadınlar da diabet riski daşıyır.
7. Hormon Balanssızlığı və Endokrin Xəstəliklər
- Polikistik over sindromu (PCOS) olan qadınlar insulin müqaviməti səbəbindən daha yüksək risk altındadır.
- Tiroid funksiyasının pozulması da diabetin inkişaf etmə ehtimalını artırır.
8. Yüksək Qan Təzyiqi və Xolesterin Problemləri
- Hipertoniya (yüksək qan təzyiqi) və dislipidemiya (pis xolesterinin yüksək olması) damar sisteminə zərər vuraraq diabet riskini artırır.
- Bu faktorlar ürək-damar xəstəliklərinin yaranma ehtimalını da yüksəldir.
9. Dərmanlardan Asılılıq və Xroniki Xəstəliklər
- Kortikosteroidlər kimi bəzi dərmanların uzunmüddətli istifadəsi qan şəkərinin artmasına səbəb ola bilər.
- Böyrək və qaraciyər xəstəlikləri də metabolizmaya təsir edərək diabetə meyilliliyi artırır.
Risk Qrupuna Daxil Olan İnsanlar Üçün Profilaktika
Şəkərli diabetə meyilli insanlar xəstəliyin inkişaf etməsinin qarşısını almaq üçün bəzi tədbirlər görə bilərlər:
- Sağlam qidalanma: Şəkər və karbohidrat qəbulunu məhdudlaşdırmaq, lifli qidalara üstünlük vermək.
- Müntəzəm fiziki aktivlik: Gündə ən azı 30 dəqiqə idman etmək.
- Qan şəkərinin mütəmadi yoxlanılması: Risk qrupunda olan şəxslər qan şəkərini vaxtaşırı ölçməlidirlər.
- Çəki nəzarəti: Normaya uyğun bədən çəkisini qorumaq.
- Siqaret və spirtli içkilərdən uzaq durmaq: Bunlar insulin müqavimətini artırır və diabet riskini yüksəldir.
Nəticə
Şəkərli diabetə xüsusi risk daşıyan insanlar irsi, yaş, həyat tərzi və hormonal balans kimi müxtəlif faktorlarla müəyyən edilir. Risk qrupuna daxil olan şəxslər erkən profilaktik tədbirlər görməklə bu xəstəliyin qarşısını ala və sağlam həyat tərzi sürə bilərlər.