Şəkərli və Şəkərsiz Diabetin Fərqləri: Əsas Məlumatlar və Yanaşmalar
Diabet, orqanizmin düzgün şəkildə insulini istehsal edə bilməməsi və ya insulinin bədəndəki hüceyrələr tərəfindən effektiv şəkildə istifadə edilməməsi nəticəsində meydana gələn bir metabolik pozulmadır. Diabet xəstəliyi iki əsas kateqoriyaya bölünür: şəkərli diabet (tip 1 və tip 2) və şəkərsiz diabet (yəni, insipidus diabet). Bu iki növ arasında bir neçə əsas fərq mövcuddur və bu fərqlər həm müalicə, həm də xəstələrin gündəlik həyatını təsir edən əhəmiyyətli amillərdir. Bu yazıda şəkərli və şəkərsiz diabet arasındakı fərqlər ətraflı şəkildə izah ediləcək.
1. Şəkərli Diabetin Mahiyyəti
Şəkərli diabet, orqanizmin düzgün şəkildə insulin istehsal edə bilməməsi və ya bədəndəki hüceyrələrin insulinə qarşı müqavimət göstərməsi nəticəsində yaranan bir xəstəlikdir. Şəkərli diabetin iki əsas növü mövcuddur:
Tip 1 Diabet: Bu növ diabet, ümumiyyətlə uşaqlıq və ya gənc yaşlarda yaranır və pankreasda insulin istehsal edən hüceyrələrin zədələnməsi ilə xarakterizə olunur. Nəticədə, orqanizm insulin istehsal etmir və xəstələr mütəmadi olaraq insulin müalicəsi almalıdırlar. Tip 1 diabetin səbəbi genetik və immunoloji faktorlardır.
Tip 2 Diabet: Tip 2 diabet, daha çox yetkin yaşlarda yaranır və insulinə qarşı müqavimət və ya pankreasın insulini kifayət qədər istehsal etməməsi nəticəsində baş verir. Bu tip diabet, həyat tərzi amilləri (məsələn, kökəlik, fiziki fəallığın olmaması və qeyri-sağlam qidalanma) ilə sıx əlaqəlidir. Tip 2 diabetdə insulin hələ də istehsal olunur, amma orqanizm onu düzgün istifadə edə bilmir.
Şəkərli diabetin əsas xüsusiyyətlərindən biri, qan şəkərinin yüksək səviyyələrində (hiperglisemiya) yaranmasıdır. Bu, orqanizm üçün ciddi fəsadlara səbəb ola bilər, çünki yüksək qan şəkəri səviyyələri damarlar, sinirlər, böyrəklər və digər orqanları zədələyə bilər.
2. Şəkərsiz Diabetin Mahiyyəti
Şəkərsiz diabet, insipidus diabet (diabetes insipidus) olaraq da tanınır və bu xəstəlik, bədəndə kifayət qədər antidiüretik hormonun (ADH) istehsal edilməməsi və ya bu hormonun bədən tərəfindən düzgün istifadə edilməməsi nəticəsində yaranır. ADH, böyrəklərin suyu udmasına və sidik istehsalını tənzimləməyə kömək edən bir hormondur. Şəkərsiz diabetin iki növü mövcuddur:
Central (ya da nörojenik) Şəkərsiz Diabet: Bu tip diabet, hipotalamus və ya hipofiz bezi kimi beyin sahələrində ADH hormonunun kifayət qədər istehsal edilməməsi nəticəsində yaranır. Bu vəziyyətin səbəbləri arasında travma, infeksiyalar və bəzi genetik amillər ola bilər.
Nefrogenik Şəkərsiz Diabet: Bu növ diabet, böyrəklərin ADH hormonuna qarşı müqavimət göstərməsi ilə bağlıdır. Bu vəziyyət, böyrək funksiyalarının pozulmasına və sidik istehsalının düzgün tənzimlənməməsinə səbəb olur. Nefrogenik şəkərsiz diabet, genetik və ya bəzi dərmanların yan təsiri nəticəsində inkişaf edə bilər.
Şəkərsiz diabetin əsas xüsusiyyəti, çox sidik ifrazı və susuzluq hissinin artmasıdır. Xəstələr gündəlik çoxlu miqdarda sidik istehsal edirlər, bəzən bu miqdar 10-12 litrə qədər çata bilər. Şəkərsiz diabetdə qan şəkəri səviyyələri normada və ya aşağı olur, bu səbəbdən bu xəstəlik “şəkərsiz” adlanır.
3. Şəkərli və Şəkərsiz Diabetin Əsas Fərqləri
Qan Şəkəri Səviyyəsi
- Şəkərli diabetdə: Qan şəkəri səviyyələri yüksək olur. Şəkərli diabetin əsas əlaməti hiperglisemiyadır, yəni orqanizm düzgün şəkildə şəkəri metabolizə edə bilmir.
- Şəkərsiz diabetdə: Qan şəkəri səviyyələri normal və ya hətta aşağıdır. Bu xəstələrdə şəkər səviyyəsinin artması müşahidə edilmir, çünki əsas problem insulinin və şəkərin bədəndə necə istifadə edilməsidir.
Əlamətlər
- Şəkərli diabet: Şəkərli diabetin əsas əlamətləri arasında susuzluq, tez-tez sidik ifrazı, yorğunluq, görmə problemləri və yara sağalmasının gecikməsi vardır.
- Şəkərsiz diabet: Şəkərsiz diabetin əsas əlamətləri arasında həddindən artıq sidik istehsalı (polyuriya) və artan susuzluq (polidipsiya) vardır. Şəkərsiz diabetdə qan şəkəri normada qalır.
Müalicə Yanaşması
- Şəkərli diabet: Müalicə, insulin və ya oral dərmanlarla qan şəkərinin tənzimlənməsi ilə həyata keçirilir. Tip 1 diabet xəstələri insulin müalicəsi alır, tip 2 diabetdə isə dərmanlar və ya insulin istifadə edilə bilər.
- Şəkərsiz diabet: Müalicə, ADH hormonu və ya onun analoqları ilə həyata keçirilir. Central şəkərsiz diabet üçün desmopressin kimi dərmanlar istifadə edilə bilər.
Xəstəliyin Səbəbləri
- Şəkərli diabet: Genetik faktorlardan, hormon pozulmalarından və həyat tərzindən (kökəlik, qeyri-sağlam qidalanma) qaynaqlanır.
- Şəkərsiz diabet: ADH hormonunun istehsalının pozulması və ya böyrəklərin bu hormona qarşı müqaviməti ilə əlaqəlidir.
Nəticə
Şəkərli diabet və şəkərsiz diabet, hər ikisi də ciddi sağlamlıq problemləri yaratma potensialına malik olsa da, bunlar fərqli patofizyoloji mexanizmlər və müalicə yanaşmaları ilə xarakterizə olunur. Şəkərli diabetdə qan şəkəri səviyyələrinin yüksəkliyi və insulinin düzgün istifadə edilməməsi əsas problemi təşkil edir, şəkərsiz diabetdə isə ADH hormonunun yetersizliyi və ya bu hormonun böyrəklərdə düzgün işləməməsi səbəbindən çox sidik istehsalı və artan susuzluq müşahidə olunur. Bu fərqləri nəzərə alaraq, hər iki növ diabetin müalicəsi fərqli yanaşmalar və dərmanlar tələb edir.